Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Γρεβενών: Τα αποτελέσματα των ερευνών της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών στον Άγιο Γεώργιο και τη Σαμαρίνα
Στην 34η ετήσια Αρχαιολογική Συνάντηση για το Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη (10-12 Μαρτίου 2022) παρουσιάσθηκαν τα αποτελέσματα των ερευνών της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών στον Άγιο Γεώργιο και τη Σαμαρίνα.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΡΕΒΕΝΩΝ
Το 2021 ξεκίνησε η υλοποίηση ερευνητικού προγράμματος σε συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών με το Institut Catala d’ Arqueologia Classica (ICAC- Ταρραγόνα/Ισπανία), με τίτλο «Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Γρεβενών». Πρόκειται για ένα πενταετές πρόγραμμα, που φιλοδοξεί να ιχνηλατήσει και να παρουσιάσει το ρόλο και σημασία που είχε η άγνωστη αρχαιολογικά περιοχή των Γρεβενών με τη μελέτη και δημοσίευση των αρχαιολογικών θέσεων και των πολιτιστικών τους καταλοίπων και, την περαιτέρω κατανόηση τους σε χωρική και χρονική κλίμακα.
Οι μέθοδοι πεδίου και οι τρόποι διεξαγωγής της έρευνας που υιοθετήθηκαν αφορούν σε τεχνικές και συνδυασμό μεθοδολογιών, ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα καθώς και πιθανές απαντήσεις των ερευνητικών ερωτημάτων: διαφορετικές μέθοδοι σάρωσης και περισυλλογής επιφανειακών ευρημάτων που περιλαμβάνουν άτομα στο πεδίο, χρήση ΣμηΕΑ (drone) για την αποτύπωση της μικροτοπογραφίας τμημάτων της περιοχής, τομές σε επιλεγμένες θέσεις, σε μικρότερη κλίμακα και όπου αυτό κριθεί αναγκαίο παλαιοπεριβαλλοντικές και γεωαρχαιολογικές μελέτες.
Το πρώτο έτος της έρευνας επικεντρώθηκε κυρίως στον οικισμό του Αγίου Γεωργίου, βόρεια της πόλης των Γρεβενών. Ο οικισμός, λόγω της κομβικής του θέσης πάνω σε οδικούς άξονες επικοινωνίας, παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς έχουν εντοπισθεί θέσεις με οικοδομικά λείψανα δημόσιων κτιρίων- πιθανώς ιερών και ευρήματα όπως αρχιτεκτονικά μέλη, αναθηματικές βάσεις, βωμοί, αποτμήματα ενεπίγραφων στηλών, αναθηματικά ανάγλυφα, άγαλμα ρωμαϊκών χρόνων του τύπου της μεγάλης Ηρακλειώτισσας κ.α. Στην ευρύτερη περιοχή του εντοπίστηκαν σε σημεία τα όρια του οικισμού κατά τους οθωμανικούς χρόνους, αρκετές θέσεις της ρωμαϊκής/υστερορωμαϊκής περιόδου, και λιγότερες προϊστορικών και κλασικών-ελληνιστικών χρόνων. Η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως τμήματα δυο νεκροταφείων ελληνιστικών και υστερορωμαϊκών χρόνων: Στη πρώτη περίπτωση ερευνήθηκαν λακκοειδείς τάφοι. Στα κτερίσματα που συνόδευαν τις ταφές συγκαταλέγονται αγγεία- σκύφοι, πινάκια, αμφορείς και οινοχόες- αλλά και μεταλλικά αντικείμενα όπως χρυσά ενώτια, σιδερένιο εγχειρίδιο, χάλκινο νόμισμα, ύστερων ελληνιστικών χρόνων, κοπής Θεσσαλονίκης (148 π.Χ. και μετά). Ακόμη, στην ίδια θέση ερευνήθηκαν τέσσερις αποθηκευτικοί πίθοι, οι επιχώσεις των οποίων απέδωσαν ευρήματα όπως κεραμική και ελάσματα χαλκού. Στη δεύτερη περίπτωση ήρθαν στο φως λακκοειδείς τάφοι κτερισμένοι με χάλκινα βραχιόλια και δακτυλίδια, χάλκινο ενώτιο καθώς και υάλινη χάνδρα χρονολογούμενοι από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ.
Στο διεπιστημονικό πρόγραμμα της έρευνας υπό τη διεύθυνση της κ. Σοφίας Δημάκη, Προϊσταμένης της ΕΦΑ Γρεβενών, συμμετέχουν ερευνητές και μεταπτυχιακοί φοιτητές Ελληνικών Πανεπιστημίων και του Institut Catala d’ Arqueologia Classica (ICAC).
ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΝΑΟ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΑ) ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ
Από το 2020 έως σήμερα, είναι σε εξέλιξη εργασίες αποκατάστασης και αντισεισμικής προστασίας του ναού στο πλαίσιο της πράξης «Αποκατάσταση και αντισεισμική προστασία του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγιά) Σαμαρίνας, Κοινότητας Σαμαρίνας, Π.Ε. Γρεβενών», που έχει ενταχθεί στο Ε.Π. «Δυτική Μακεδονία 2014-2020» και υλοποιείται από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων. Στο παραπάνω πλαίσιο έχει ενταχθεί το Υποέργο «Ανασκαφική έρευνα στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγιά) Σαμαρίνας, Κοινότητας Σαμαρίνας, Π.Ε. Γρεβενών» το οποίο εκτελείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Γρεβενών. Η ανασκαφική έρευνα απέδωσε σημαντικά νέα ευρήματα. Εξωτερικά του ναού ήρθαν στο φως τμήματα λιθόστρωτου δαπέδου ενώ εσωτερικά και στον κυρίως ναό τμήμα αγωγού ορθογωνικής διατομής από ακανόνιστους πλακοειδείς λίθους χωρίς συνδετικό κονίαμα και λείψανα τοίχων με σωζόμενες τοιχογραφίες που καταδεικνύουν την ύπαρξη προγενέστερης αρχιτεκτονικής φάσης που μπορεί να χρονολογηθεί από τον 17ο -18ο αι. Στα κινητά ευρήματα συγκαταλέγονται όστρακα εφυαλωμένης και αβαφούς κεραμικής, μεταβυζαντινής περιόδου, σπαράγματα τοιχογραφικού διακόσμου, όπου εντοπίζονται τμήματα επιγραφών με αναφορά στη Θεοτόκο και θραύσματα υάλινων αγγείων. Η ανάπτυξη διακριτής αγιογραφικής τέχνης στη Σαμαρίνα καθώς από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αι. λειτουργούσε σχολή ζωγραφικής με επιρροή στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας.
Κείμενο & Φωτογραφίες: Σ. Δημάκη, Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών
